Ketamine is wereldwijd een veelgebruikt anestheticum, mede vanwege de gunstige effecten op vitale functies. Ketamine is bovendien zeer goedkoop in vergelijking met andere anesthesiemethoden, waardoor het breder toegankelijk is op de spoedeisende hulp en in operatiekamers, zelfs in de armste landen.
Recente doorbraken in het gebruik van ketamine als “off-label” medicijn voor pijnbestrijding en stemmingsstoornissen veranderen de manier waarop de medische gemeenschap denkt over de interactie van dit anestheticum met de hersenen. Ketamine induceert een tranceachtige toestand en biedt tegelijkertijd pijnverlichting, sedatie en in sommige gevallen tijdelijk geheugenverlies (tijdens de behandeling) bij hoge doses. Bij lage doses melden patiënten dat ze zich losgekoppeld voelen van hun lichaam en verlaten ze de behandeling vaak met een opgewekte stemming. Bij acute suïcidaliteit is esketamine (de S(+)-enantiomeer van ketamine) ook succesvol toegediend om snel in te grijpen en symptomen te verminderen. De verscheidenheid aan toepassingen en werkingsmechanismen van ketamine heeft geleid tot een dieper wetenschappelijk begrip van de neurobiochemie van de menselijke hersenen.
Ketamine heeft een complexe geschiedenis en reputatie: van een verdovingsmiddel tijdens oorlogen tot een bekende illegale partydrug. Als gevolg daarvan is er in de loop der jaren veel gespeculeerd in de wetenschappelijke gemeenschap, het nieuws en op sociale media.
Wat is ketamine?
Ketamine (C13H16ClNO) is een chemisch derivaat van een klasse verbindingen genaamd arylcyclohexylamines. Deze verbindingen worden al sinds het begin van de 20e eeuw door farmaceutische bedrijven bestudeerd en ontwikkeld vanwege hun sederende werking. Ketamine werd ontdekt in 1956 en voor het eerst gesynthetiseerd in 1962 door Calvin L. Stevens. Na preklinische testen bij dieren en mensen keurde de Food and Drug Administration (FDA) ketamine in 1970 goed als anestheticum voor gebruik bij mensen. Artsen van de strijdkrachten omarmden het snel en gebruiken het nog steeds in gevechtssituaties. Anekdotisch gezien melden gewonde soldaten die ketamine kregen in plaats van opioïden minder problemen met verslaving en PTSS na herstel. De ontdekking van de antidepressieve werking van ketamine in 2000 wordt beschouwd als een belangrijke vooruitgang in de behandeling van depressie en blijft een bron van klinisch onderzoek naar verschillende stemmings- en pijnstoornissen. In 2019 keurden de FDA en de Europese Commissie een neusspray voor esketamine goed, onder de merknaam Spravato, voor de behandeling van depressie.
Today, ketamine is classified as a schedule III medication in the United States. The Drug Enforcement Administration (DEA) classifies substances with a low to moderate potential for psychological and physical dependence under Schedule III. These drugs can still lead to abuse or addiction when misused but are less dangerous and/or addictive than drugs in Schedules I and II. Schedule III medications are only available with a prescription. The World Health Organization (WHO) has listed ketamine on its Essential Medicines List (EML). The EML describes medications considered to be effective and safe while meeting the most important needs in a health system.
Ketamine is also classified as a dissociative anesthetic. Dissociative means a sense of disconnection from one’s ordinary reality and usual self. In other words, ketamine allows users to experience a new perspective of their usual reality. At higher dosages, ketamine can reduce pain perception and induce sedation. Ketamine can render general anesthesia at the highest of doses.
How Ketamine Works
Ketamine has been used as a medication to treat several pain and mood disorders. Although the mechanisms are not fully understood, ketamine appears to prevent neurons in the brain and spinal cord from becoming sensitized to painful stimuli. As a result, the medication has been used as both an anesthetic and an analgesic (a medication that has pain-relieving properties).
Ketamine interacts with several protein pathways in the brain important for memory, plasticity, and learning. The molecule initiates a response when combined with certain receptors, and interacts with the opioid, AMPA, GABA, cholinergic, and dopaminergic systems. As an antagonist, ketamine binds to and affects HCN1, potassium, calcium, and sodium channels in neurons, which results in the mitigation of pain responses and limits the development of chronic pain.
One of the most important mechanisms of action regarding ketamine is as an antagonist at the N-methyl D-aspartate (NMDA) receptor. Ketamine’s analgesic properties are not a result of direct action on the NMDA receptor, rather it affects a series of downstream molecular cascades. The diverse mechanisms of action may also play a role in “resetting” the pain receptors that have become hypersensitized in neuropathic pain conditions like Chronic Regional Pain Syndrome (CRPS). Because chronic pain and depression often coexist, ketamine may improve mood-related issues due to its potent antidepressant properties, which in turn, may also potentially alter pain perception in a positive way.
Traditionele antidepressiva werken door de heropname van hersenchemicaliën zoals serotonine, noradrenaline en dopamine te blokkeren en zo de communicatie tussen hersencellen te verbeteren. Ketamine daarentegen verhoogt glutamaat, een stimulerende neurotransmitter, wanneer het NMDA-receptoren blokkeert. NMDA-receptorantagonisme leidt tot een cascade die uiteindelijk resulteert in een verhoogde productie van herseneiwitten zoals Brain Derived Neurotrophic Factor (BDNF) en rapamycine (mTor). Deze eiwitten bouwen nieuwe, sterkere en gezondere verbindingen, oftewel synapsen, tussen hersencellen, waardoor de schade die chronische stress en depressie aan de synapsen toebrengen, wordt hersteld.
Hoewel recenter onderzoek de mogelijkheid heeft aangetoond van een antidepressieve respons op lage doses ketamine met minimale psychedelische effecten, houdt dit effect doorgaans langer aan bij herhaald gebruik – met andere woorden, een cumulatief effect. Psychedelische, ‘dissociatieve’ of ‘ego-verdwijnende’ ervaringen kunnen wellicht een rol spelen bij een robuuster effect, wat leidt tot een positieve verandering in je kijk op het leven en je karakter, wat een ‘transformatieve’ reactie kan worden genoemd.
De toekomst van ketamine en stemmingsstoornissen
In 2019 keurden de FDA en de Europese Commissie het gebruik van een neusspray met esketamine onder de merknaam Spravato goed voor de behandeling van depressie. Sinds 2021 is ketamine echter nog niet goedgekeurd door de FDA voor de behandeling van depressie of andere psychische stoornissen, en daarom wordt het medicijn gebruikt als een “off-label” medicijn voor de behandeling van dergelijke aandoeningen. Off-label is een term die verwijst naar een medicijn dat wordt gebruikt voor een behandeling die verder gaat dan waarvoor het officieel door de FDA is goedgekeurd, voor de behandeling van aandoeningen die medisch geschikt zijn voor patiënten. Kleine stapjes, zoals de goedkeuring van Spravato, wijzen op een groeiende acceptatie van ketamine als een veelbelovend hulpmiddel naast een anestheticum in de medische gemeenschap.
Er is een groeiende hoeveelheid academisch en klinisch onderzoek naar de werkingsmechanismen (d.w.z. hoe ketamine precies interageert met de hersenen en het lichaam), het veiligheidsprofiel (de potentiële risico’s en bijwerkingen) bij langdurig herhaald gebruik, en de werkzaamheid van ketamine bij de behandeling van diverse pijn- en stemmingsstoornissen. Meer informatie over ketamineonderzoek is te vinden op de pagina’s Wetenschappelijke literatuur van ASKP3 en Belangrijke Onderzoeken van de Patiëntenportal.
Het veelbelovende effect van ketamine op de behandeling van depressie in het bijzonder zal ongetwijfeld de klinische behandeling van stemmingsstoornissen hervormen en mogelijk zelfs een nieuw kader bieden voor de ontwikkeling van nieuwe klassen antidepressiva. De missie van ASKP3 is het bevorderen van bewustzijn en voorlichting over veilig, effectief en ethisch therapeutisch gebruik van ketamine. De hoop is dat de organisatie, door de medische gemeenschap samen te brengen, een forum kan creëren waar nieuw onderzoek kan worden verspreid en klinische praktijken kunnen worden gestandaardiseerd.